واکنش‌زایی سنگدانه‌ها
بکار بردن برخی سنگدانه‌ها ممکن است به بروز واکنش‌های شیمیایی مخرب بین بعضی از اجزای تشکیل‌دهنده سنگدانه و ترکیبات تشکیل‌دهنده سیمان منجر شود. این چنین واکنش‌هایی هنگامی مخرب شناخته می‌شوند که به اندازه کافی شدید و گسترده باشند تا موجب انبساط و ترک‌خوردگی بتن شوند.
دو واکنش مخرب عمده بین سنگدانه‌ها و قلیایی سیمان که تاکنون شناخته شده‌اند واکنش قلیایی – سیلیسی و واکنش قلیایی- کربناتی است.
واکنش قلیایی- سیلیسی:
سنگدانه‌هایی که این نوع واکنش‌پذیری را از خود نشان می‌دهند، دارای اشکال معینی از سیلیس فعالند که بر حسب نوع سیلیس، شدت واکنش‌پذیری متفاوت است. این نوع خرابی‌ها در طولانی مدت (تقریبا 10 سال بعد از ساخت) نمایان می‌شوند.
لازم است اضافه شود که عوامل مؤثر بر شدت این واکنش‌ها عبارتند از:
1- ماهیت، مقدار و اندازه ذرات مصالح و کانی‌های واکنش‌زا
2- مقدار قلیایی حل‌شونده در آب
3- در دسترس بودن آب
4- دما
یک راهکار برای پرهیز از انبساط بتن در اثر این واکنش، به کار نبردن سنگدانه‌های واکنش‌زا است که البته در برخی موارد توجیه اقتصادی ندارد. راهکار دیگر کاهش مقدار قلیایی سیمان است. می‌توان به جای بخشی از سیمان از پوزولان فعال طبیعی و مصنوعی یا سرباره آسیاب شده استفاده کرد. البته همان‌طور که بیان شد معیار مهم در سرعت و شدت این واکنش مقدار قلیایی سیمان در هر مترمکعب بتن است. زیرا یک مخلوط پرسیمان با قلیایی کم ممکن است به اندازه یک مخلوط کم‌سیمان با سیمان پرقلیا، مواد قلیایی وارد محیط نماید.
قلیایی- کربناتی:
برخی از سنگ‌های آهکی دولومیتی مستعد این واکنش هستند. عموماً برداشت کلی این است که سنگ‌های کربناتی واکنش‌زا مشخصات زیر را دارند:
- دولومیتی هستند و دارای مقادیر قابل ملاحظه‌ای کلسیت می‌باشند.
- حاوی رس یا لای هستند.
- ساختار بسیار ریزی دارند.
- بافت این سنگ‌ها از کانی‌های کوچک لوزی‌شکل دولومیتی که در خمیری از رس یا لای پراکنده شده‌اند تشکیل شده است.
منبع:روش صحیح ساخت بتن – دکتر محسن تدین
